Kinderen, School
Remmende opmerkingen
Gepubliceerd artikel in het blad Vooruit. “In dit artikel wordt erop gewezen hoe ongelofelijk zwaar de woorden van een leerkracht wegen voor de leerling – en hoe een onzekere hoogbegaafde daar ongezien door in de war gebracht kan worden.”
“Waarom zegt ze dan dat het zo moeilijk is?”
“Jongens, hier heb ik een kaartje met een aantal vragen. Neem er de tijd voor, want de vragen zijn erg moeilijk. Als je alles serieus wilt beantwoorden, zul je zeker een half uurtje nodig hebben.” En weg is de juffrouw van het museum. “Kom op mannen, aan de slag”, zeg ik. Nog geen kwartier later staan mijn mannetjes weer voor m’n neus. Ze zijn stil en kijken vertwijfeld. “Is het niet leuk?” vraag ik voorzichtig. “Nou mam, we weten niet of we het wel goed doen. Die juffrouw zegt: ‘je zult er zeker een half uur voor nodig hebben’, maar wij hebben alle antwoorden al. Er zal vast wel van alles aan mankeren. Echt, we doen heus ons best, maar we weten het gewoon niet meer. Zullen we nog maar een keer teruggaan?” “Wacht even, laat eens zien jongens”, zeg ik. “Tien punten!” “Nou moe!” zuchten de heren. “Waarom zegt die juf dan dat het zo moeilijk is? Op deze manier ga je toch aan jezelf twijfelen!”
Bij hoogbegaafde kinderen is de formulering van vragen en opdrachten erg belangrijk. Een niet zuivere vraagstelling kan leiden tot twijfel en onzekerheid. Deze kinderen bedenken vaak duizend-en-één mogelijke oplossingen bij de meest simpele vraag. Ze leggen ongebruikelijke, niet voor de hand liggende, verbanden en linken. Het maken van al deze afwegingen, al dan niet in combinatie met een flinke dosis twijfel, kost tijd. Omdat er zo ‘traag’ gewerkt wordt, lijkt het er op dat het kind de vragen te moeilijk vindt. Ook komt het vaak voor dat hoogbegaafden een totaal ander antwoord geven dan je verwacht. Juist in die gevallen is het erg belangrijk om door te vragen. Het is goed om na te gaan hoe zij het een en ander beredeneerd hebben. Door te luisteren naar de redenering wordt er veel twijfel en ongenoegen weggenomen. De kinderen voelen zich gehoord en serieus genomen.
Een concreet voorbeeld hiervan deed zich voor bij Sebastiaan in zijn kleuterschoolperiode. De opdracht luidde: “Vouw tulpen van zestien vierkantjes aan de hand van het voorbeeld”. Nadat Sebastiaan de eerste tulp netjes volgens het voorbeeld had gevouwen, concludeerde hij dat je met dezelfde zestien vierkantjes een nog veel mooiere tulp zou kunnen vouwen. Op eigen initiatief vouwde hij spontaan een afwijkende gele tulp. Waarop de juffrouw als reactie gaf: “Heel mooi zijn jouw tulpen geworden, Sebastiaan. Alleen bij de gele tulp heb je je een beetje vergist.” Thuis vertelde Sebastiaan verontwaardigd dat hij zich helemaal niet vergist had. Hij had juist geprobeerd de opdracht een beetje interessanter te maken, want wat had het nou voor nut om twee keer dezelfde tulp te vouwen? “Nou, de volgende keer denk ik niet meer zelf na, mam!” was zijn reactie.
Een ander voorbeeld van demotiveren en remmen deed zich voor bij Thomas, eveneens op de kleuterschool. De opdracht was: “Schilder met penseel een vaas met bloemen.” Thomas, die totaal niet van tekenen en schilderen houdt, schilderde narcissen, tulpen en blauwe druifjes. De juffrouw reageerde: “Heel rustig en precies teken jij jouw boeket bloemen. Eén blauw druifje zal wel snel verdrogen, want hij staat niet in het water.” Je kunt je vast en zeker wel voorstellen dat, toen Thomas vroeg wat de juffrouw bij zijn tekening geschreven had, niet letterlijk voorgelezen is wat haar werkelijke woorden waren. Als dat gebeurd zou zijn, zou Thomas nooit meer een penseel of potlood in zijn handen hebben genomen.
Goedbedoeld, en toch demotiverend…
Leerkrachten spelen een belangrijke rol in het leven van kinderen. Zij vervullen een voorbeeldfunctie, en alles wat zij zeggen is van het grootste gewicht. Hoe hoogbegaafde kinderen in de klas gedijen, hangt voor een deel ook af van de opstelling en de houding van de leerkracht. Dat is voor alle leerlingen zo. Het is heel begrijpelijk dat je als leerkracht je leerling graag zo veel mogelijk wilt laten leren. Dat je juist bij de hoogbegaafde leerling extra goed kijkt, waar hij of zij zich nog zou kunnen verbeteren. En dat je in je commentaar wilt laten zien, dat je goed naar de details gekeken hebt, zodat je ook bij het kind dat al uitstekend gewerkt heeft nog een mogelijke verbetering kunt aangeven. Dus geef je een commentaar waarin je laat merken dat je het werk goed vindt (“Heel mooi zijn jouw tulpen geworden…”; “Heel rustig en precies teken jij…”), en laat je óók zien wat nog beter zou kunnen (“Heel goed…, alleen…”; “Heel precies…, maar…”). Dat noemen we de ‘Ja maar’-constructies: de manier waarop je zegt: “In grote lijnen is het wel goed, maar toch…”. En juist in je ijver om het kind goed en op maat te begeleiden kun je soms doorschieten – en even vergeten dat alle woorden van de leerkracht door het kind op een goudschaaltje gewogen worden. Van zo’n antwoord met de vorm “Het is goed, maar…” onthoudt het kind in stilte toch vaak alleen het maar. Want het was niet echt goed. En eigenlijk doen volwassenen dat ook: op trainingen kun je leren dat “ja, maar…” tussen collega’s eigenlijk betekent “nee, want…”. En dát pikt het hoogbegaafde kind er meteen uit.
Helemaal niet goedbedoeld…
Opmerkingen als: “Ik had gedacht dat jij dat wel zou weten”, of “Ik had van jou meer verwacht, jij bent toch zo slim”, zijn voor hoogbegaafde kinderen dodelijk. Als je allergisch bent voor autoritair gezag, je vaak onbegrepen voelt in de klas, dan kun je snel onzeker worden. Daarbij helpt dit soort opmerkingen natuurlijk niet.
Het gedrag van de leerkracht bepaalt het gedrag van de klas. Juist onzekere kinderen hebben zo hard een pluim of een aai over hun bol nodig. En dat is gemakkelijker te begrijpen voor de leerling die met heel veel moeite net aan de opdracht voldoet. Maar ook het kind dat schijnbaar moeiteloos al het werk aankan, kan in stilte heel onzeker zijn. Wordt het hoogbegaafde kind door de leerkracht gerespecteerd en geaccepteerd, dan zul je zien dat groepsgenootjes deze houding overnemen. Zij kopiëren immers het gedrag van de leerkracht. En de houding van openheid en respect voor ieder kind in de klas is zeker de moeite waard om gekopieerd te worden!